Leefstijl in de zorg: inspiratie van SAZ ziekenhuizen
Het voorkomen van ziekte gaat hand in hand met het bevorderen van gezondheid. Veel aandoeningen waarmee patiënten in het ziekenhuis terechtkomen, hebben te maken met leefstijl. Het is dan geen vreemde gedachte om óók in een ziekenhuis aandacht te vragen voor leefstijl.
In het Elkerliek ontstond het idee voor een leefstijlloket vanuit een groeiende erkenning onder medisch specialisten over de rol die preventie en leefstijl spelen in de gezondheid van patiënten. Elske Berkvens, fysiotherapeut en projectleider Zorgvernieuwing in het Elkerliek, en Jeroen Lammers, cardioloog én leefstijl-arts, stonden aan de basis van het leefstijlloket.
Jeroen: “In de 10 jaar die ik in Elkerliek werkzaam ben als cardioloog, zie ik steeds dezelfde groep patiënten terugkomen. Zeventig tot tachtig procent is leefstijl-gerelateerd. En als arts zijn we dan steeds reactief bezig. Ik wil liever ook aan de bron een bijdrage leveren.”
Elske: “Leefstijl is nog niet verankerd in de ziekenhuiszorg, maar patiënt en arts hebben wel samen een taak om de zorg toegankelijk te houden. Toen de medisch specialisten uit het Elkerliek steeds vaker aangaven meer te willen doen met preventie en leefstijl, zijn we gaan kijken naar het opzetten van een leefstijlloket. Samen met zorgverzekeraar CZ is er toen een tweejarige pilot tot stand gekomen.”
In het Elkerliek zijn ze van mening dat je zelf regie moet pakken voor een gezonde leefstijl, maar ze vinden óók dat je mensen hierin wel moet helpen en ondersteunen. Elske: “We willen echt op maat adviseren. Als het bijvoorbeeld niet lukt om af te vallen, dan kun je naar diëtetiek verwijzen, maar als de kern van het probleem bij financiële schulden ligt, dan is er op dat terrein eerst hulp nodig”. De leefstijl-makelaars, zoals ze zich in het Elkerliek noemen, zijn getraind in het doorvragen om tot de kern en de vraag achter de vraag te komen.
“We hebben veel tijd gestoken in het in beeld krijgen van al het leefstijl-aanbod in de stad. Zo kunnen we samen met de patiënt kijken welke aanbod (in de eerste of nulde lijn) het beste past. Dat is mogelijk wel een voordeel van Helmond. Het is een stad, met veel initiatieven op het gebied van leefstijl, maar niet zo groot dat je geen overzicht hebt van wat er allemaal gebeurt.”
Het leefstijlloket
Het leefstijlloket is ruim tien maanden open en zo’n 180 patiënten zijn er naar toe verwezen. Het loket bevindt zich in de centrale hal om ook op die manier bezoekers en alle mensen die in de hal lopen laagdrempelig te prikkelen om in gezondheid te denken in plaats van in ziekte. De gesprekken vinden wel in een aparte kamer plaats. De twee leefstijl-makelaars – paramedici – zijn aanwezig voor de gesprekken. Een derde makelaar is recent gestart, gezien het succes.
Steeds meer medisch specialisten raken enthousiast en verwijzen graag. Zij zijn ook op zoek naar wat de chronische patiënt structureel kan helpen. Elske: “We investeren in de informatievoorziening naar onze artsen. We geven aan dat je in de spreekkamer het zaadje moet planten voor verandering van leefstijl. Is de patiënt hier nog niet aan toe? Kom erop terug bij het volgende bezoek is dan het advies, op een niet-veroordelende manier. De kracht van herhaling kan hierbij helpen.”
De leefstijlmakelaar en patiënt komen bij het bezoek aan het loket samen tot een advies. Dan wordt de eigen regie van de patiënt aangesproken, die moet zelf actie ondernemen. De makelaars bellen de patiënt wel na. Na drie weken en na drie maanden, om te kijken of er nog extra ondersteuning nodig is. Een persoonlijke benadering die werkt, zo blijkt ook uit de enquête die onder gebruikers is uitgezet.
Wat vindt de patiënt ervan?
Uit de vragenlijsten blijkt dat patiënten erg tevreden zijn over de aanpak en meer tot de kern van hun probleem komen. 60% komt terecht bij een interventie die ze van tevoren niet kenden. Een slaapcoach of een beweegactiviteit in de buurt bijvoorbeeld, of mensen krijgen meer zicht op de wijkhuizen voor sociale interactie.
Elske: “We proberen heel erg op maat te adviseren. Dit kan in de eerste maar liefst in de nulde lijn zijn. En soms gaan patiënten ook zelfstandig aan de slag. Wel proberen we zoveel mogelijk te zoeken naar een ‘duurzame’ interventie die de patiënt lang vol kan houden. Het verplaatsen van zorg naar de 1e lijn is ook niet altijd een structurele oplossing. Als je iemand naar fysiotherapie verwijst voor hulp bij bewegen, houdt het na een paar behandelingen op, maar iemand moet na behandeling nog wel door. Als ze deel kunnen nemen aan een structureel wandelclubje, blijft dat gaande.”
Diagnose-recept model is verouderd
Jeroen: “Door de toename van wachtlijsten, een steeds grotere groep chronische patiënten in je ziekenhuis, zag ik de noodzaak om meer accent te leggen op het bevorderen van gezondheid. Ik volgde de opleiding tot leefstijlcoach en het heeft mijn ogen geopend. Ik zei: “De ziekteleer beheers je dan wel Jeroen, maar het bevorderen van gezondheid is nog niet je core-business. Het diagnose-recept model is daarmee verouderd. Je krijgt een andere, meer coachende rol als arts, maar dat leer je dan weer niet in de opleiding. Daar zou meer aandacht naar toe moeten.”
Bij zijn opleiding tot leefstijlcoach voor artsen kreeg hij diverse inzichten in de rol van voeding, bewegen, slaap, stress, en het effect en impact daarvan. “Natuurlijk, wij zien de patiënt wanneer die al in het ziekenhuis is, maar met secundaire preventie kun je nog steeds veel impact maken. Leefstijl uitvoer heeft dan misschien geen plek in het ziekenhuis, maar de aanzet daartoe en de koppeling met wat iemand nodig heeft, dat heeft zeker wél een plek in het ziekenhuis.”
Ook in EPD zichtbaar
Belangrijk voor onze zorgprofessionals is ook het verdere verloop van wat er met de leefstijl-adviezen wordt gedaan. “Daarom wordt er in het EPD door de leefstijlmakelaars gerapporteerd, zodat het ook in de spreekkamer bij een eventueel volgend bezoek besproken kan worden. Zo ontstaat er een gesprek, en juist het in gesprek blijven erover bevordert vaak de motivatie.”
De wensgedachtes
Elske en Jeroen zijn bezig met het steeds verder ontwikkelen van het leefstijlloket. “We willen ook steeds meer digitaal gaan doen, in begeleiding en informeren, zodat er nog meer gebruik kan worden gemaakt van adviezen. We proberen nu de koppeling te leggen met samen beslissen, want eigenlijk is het veranderen van leefstijl ook gewoon een behandeloptie die in de spreekkamer aan bod moet komen.”
Jeroen hecht er belang aan om medicalisering van leefstijl te voorkomen. “Het is een misverstand dat leefstijl niet in een ziekenhuis thuis zou horen. De kunst zit ‘m erin om de koppeling te maken naar de uitvoering in de nulde lijn, bij mensen zelf, thuis, zo makkelijk mogelijk, met zo min mogelijk kosten. Mensen die het het hardste nodige hebben, hebben vaak de minste mogelijkheden. Laten wij ze op weg helpen!
Hij is er van overtuigd dat als je dit structureel een plek geeft in je behandelarsenaal met verschillende domeinen, dat er grote gezondheidswinst te boeken is. Het vereist ook een cultuurverandering, waarbij de focus verschuift van reactieve naar proactieve zorg en waarbij zorgverleners worden opgeleid in het coachen van patiënten naar een gezondere leefstijl. Werk aan gezondheid in plaats van aan ziekte. Ook om de zorg op lange termijn toegankelijk te houden!
Patiëntervaring
Diabetespatiënt Corry (79 jaar) is positief over het leefstijlloket: “De diabetesverpleegkundige verwees me naar het leefstijlloket toen ik een tijdje geleden slecht in mijn vel zat en veel in het ziekenhuis kwam. Ik voelde me gehoord. Bovendien had ze praktische tips. Ik ga voortaan zwemmen; goed voor mijn lichaam en het helpt me ontspannen. Ook kreeg ik tips waarmee ik mijn eetgewoonten nog beter in het oog houd. Nu weet ik waar ik aan kan werken om me beter te voelen. En dat zonder dat ik naar de specialist hoef.” (Bron: CZ magazine)